Birleşmiş Milletler'in Yapısı Tartışılıyor

Birleşmiş Milletler'in (BM), tutarlı, kapsayıcı, adil ve etkin bir sisteme dönüştürülmesi için gündeme getirilen reform taleplerinin odağında Güvenlik Konseyi'nin yapısının değiştirilmesi var. Konsey'e yönelik eleştiriler daimi üyelik sistemi, üye sayısının azlığı nedeniyle eşit temsil gücünün zayıflığı ve en çok da veto hakkına yönelik.

Annan planları:  Daimi ya da geçici üye artışı önerileri

2003'te Irak'ın ABD tarafından işgali, tek taraflı ya da birlikte hareket ederek güç kullanma gücüne sahip ülkelerin, BMGK onayı olmadan savaşa girmeleri emri vakisi nedeniyle BM sistemi yeniden sorgulanır hale geldi.
ABD'nin BM statükosuna darbe vuran eylemi Genel Sekreter Kofi Annan'ı harekete geçirdi.

Annan önerileri halen BM çevrelerinde tartışılıyor. Ancak ABD’nin A Planı'na, yeni ayrıcalıklı üyeler eklemesi nedeniyle sıcak bakmadığı biliniyor. Ayrıca veto hakkı olanlar ve olmayan yeni üyeler arasında anlaşmazlık çıkabilir.

AA muhabirine açıklama yapan, önde gelen BM uzmanlarından New York Şehir Üniversitesi Siyaset Bilimi Profesörü Thomas Weiss, B Planı'nın nispeten uygulanabilir bir seçenek olduğu görüşünde. Weiss, bunun sebebini, "Daimi üyelere dokunulmaması ve daha uzun dönemli üyelikle yeniden seçilebilme imkanı tanıdığı için bu öneri BMGK’nın eyleme geçmesini kolaylaştırabilir" ifadesiyle açıklıyor.

Geçiçi üyeler artsın, Genel Kurul güçlendirilsin, veto kısıtlansın

BM'de reform konusunda önde gelen diğer bir grup da Türkiye'nin destek verdiği, "orta ölçekli güçler"den oluşan 50'yi aşkın üyeli “Oydaşma İçin Birlik Grubu” (OİB).  OİB, daimi üye sayısını artırmayı önermeyen tek grup. Bunun yerine OİB, geçici üye sayısına 12 ülke daha eklenmesini istiyor. OİB'ye göre, BMGK’ya daha uzun dönemli yarı-daimi sandalyeler de eklenebilir, geçici üyelerin bölgesel bazda yeniden dağılımı söz konusu olabilir.

Türkiye’nin itirazları

Türkiye özellikle, BM'nin büyük insani krizler karşısında etkisiz kaldığı dönemlerde örgütün işleyişine yönelik güçlü eleştirilerde bulundu. Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, son dönemde özellikle Suriye iç savaşı konusunda BMGK daimi üyelerinin sistemi çalışmaz hale getirmelerine dikkat çekiyor. Erdoğan, ''Dünya, 5 tane daimi üyenin iki dudağının arasına bırakılamaz” sözleriyle BM’de yapısal reform gerekliliğine dikkati çekiyor.

Türkiye’nin Soğuk Savaş sonrası reform tartışmalarından beri BM’nin çeşitli platformlarında dile getirdiği talepleri; Genel Kurul’un Güvenlik Konseyi karşısında güçlendirilmesini, BMGK’ya yeni geçici üyeler eklenmesini, BMGK’nın BM üyesi bütün devletlerin katkılarına açık ve onlar tarafından sorgulanabilir hale getirilmesini içeriyor.

Son olarak Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, BM Genel Kurulu'nda ABD Başkanı Barack Obama'nın hemen ardından dünya liderlerine hitaben yaptığı konuşmada, net ifadelerle BM sistemine yönelik eleştiri ve beklentileri sıraladı. Gül, "Dünyadaki yeni koşullar ışığında, gerçek anlamda demokratik, temsil kabiliyetine sahip, etkin ve hesap verebilir bir Güvenlik Konseyi gerekmektedir" dedi.

"Türkiye uluslararası sistemin adil biçimde işlemesini istiyor"

Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi (SAM) Başkan Yardımcısı Doç. Dr. Mesut Özcan, Türkiye'nin uluslararası sisteme yön veren örgütlerin daha adil çalışmasını talep ettiğini vurguladı.

Özcan, "Türkiye tüm sistemi yekten alt üst etmek istemiyor, 'Kökünden yanlıştır' demiyor. BM'nin üstlendiği fonksiyonlar var, önemli görevler var ama beklentileri karşılamadığı noktalar var. Türkiye'nin vurgusu bu noktadaki eksikliklerin giderilmesi ve tüm üye ülkeleri temsil edecek şekilde daha adil bir düzen getirilmesi" şeklinde konuştu.